نكاتي در مورد برداشت گندم
با توجه به فصل برداشت گندم در بخش روداب نکاتی در مورد برداشت گندم ارائه می گردد . امید است مورد توجه کشاورزان قرار گیرد.
مقدمه
محصول اصلي بخش كشاورزي نه تنها در كشور عزيز ما ايران، بلكه در جهان، غلات و در راس آن گندم است. سطح زيركشت گندم در ايران سالانه بين 6 تا 7 ميليون هكتار مي باشد كه به صورت آبي و ديم در نقاط مختلف كشور كشت مي شود. نام گندم در فرهنگ ملت ايران داراي ارزش معنوي بوده و از تقدس فراوان در ميان توليدكنندگان و مصرف كنندگان برخوردار مي باشد؛ به طوري كه به ندرت باقي مانده هاي نان همراه با ديگر پس مانده هاي مواد غذايي در سطل هاي زباله ديده مي شود.
دانه گندم كه به آرد و سپس نان تبديل مي شود در سبد غذايي روزانه مردم ايران وجود دارد و قوت اصلي آنان را تشكيل مي دهد. بنابراين بر كليه افراد جامعه فرض است كه از دانه، دانه گندم و فرآورده هاي آن به نحو مطلوب استفاده و به هر نحو ممكن از دورريز آن جلوگيري به عمل آورند.
از ضايعات گندم در مزرعه (قبل و يا حين برداشت) حين برداشت) و پس از برداشت (حمل و نقل، نگه داري، تبديل گندم به آرد و نان) بايستي جدا خودداري نمود.
تعريف ضايعات گندم
كاهش كمي و كيفي محصول گندم در مراحل مختلف قبل از برداشت محصول، حين برداشت و پس از برداشت را ضايعات مي نامند.
قبل از پرداختن به انواع ضايعات گندم مختصري در مورد چگونگي برداشت محصول گندم در ايران به آگاهي خوانندگان محترم مي رسد:
برداشت گندم در ايران به روش هاي ماشيني (استفاده از ماشين كمباين و دروگر)، سنتي (دست و داس) معمول مي باشد. گفتني است كه برداشت سنتي در مناطق كوهستاني و قطعات كوچك شيب دار كه عمدتا به صورت ديم كشت مي گردد، انجام مي شود حدود 10 درصد برداشت را شامل مي گردد. برداشت با دروگر نيز مختص مزارع كوچك است. معمولا كشاورزاني كه به كاه گندم نياز بيشتري دارند، ترجيح مي دهند محصول گندم خود را با دستگاه دروگر برداشت كنند. نزديك به 10 درصد مزارع گندم كشور با دروگر برداشت مي شود. عمده محصول گندم در ايران كه بالغ بر 80 درصد سطح زيركشت را شامل مي گردد، توسط ماشين كمباين برداشت مي شود.
طبق برآورد كارشناسي و مشاهدات عيني ميزان درصد ضايعات محصول در هر سه شيوه برداشت و در شرايط فعلي تا حدود زيادي مشابه بوده و اختلاف معني داري با يكديگر ندارد.
انواع ضايعات محصول
1 ـ ضايعات قبل از برداشت به ريزش طبيعي معروف است كه معمولا بر اثر عواملي نظير عدم مقاومت ژنتيكي بذر گندم به ريزش صورت مي گيرد. به طوري كه پس از خشك شدن دانه و خوشه، دانه از خوشه جدا و به تدريج بر زمين مي ريزد. عوامل نامساعد جوي نظير توفان، باد و خشكي هوا موجب ريزش دانه و گاها افتادن خوشه مي گردد. برداشت ديرهنگام محصول موجب ريزش دانه و حتي خوشه مي شود. خوابيدگي ساقه هاي گندم يا ورس به هر دليلي جزو ضايعات طبيعي محسوب مي گردد.
برآورد كارشناسي در مورد ريزش طبيعي محصول حدود 2 درصد است.
2 ـ ضايعات محصول در مرحله برداشت: عواملي كه در اين مرحله تاثيرگذار بوده و داراي اهميت است بدين شرح مي باشد:
الف- عوامل آگروتكنيكس
- اختلاط بذري كه موجب مي شود محصول گندم يك مزرعه به طور همزان نرسد. در اين حالت خوشه سبز، خوشه خشك و خوشه نيمه مرطوب در مزرعه وجود داشته و موجب مي گردد اختلال در برداشت ايجاد و در نتيجه ضايعات محصول هنگام برداشت افزايش يابد.
- نامناسب بودن روش كاشت، بخصوص شيوه كاشت سنتي با كرت هاي كوچك كه چنانچه با كمباين برداشت گردد با ضايعات زيادي همراه خواهد بود.
- وجود علف هاي هرز بخصوص پهن برگ ها در مزرعه گندم موجب مي گردد، برداشت محصول توسط كمباين با مشكل مواجه شده و ضايعات زيادي را به دنبال داشته باشد.
- بادزدگي محصول از ديگر عوامل ضايعات حين برداشت است، زيرا در اين حالت دانه هاي گندم سبك و كم وزن، چروكيده مي شود. چنانچه مزرعه با كمباين برداشت شود، دانه هاي سبك همراه با كاه به خارج از دستگاه كبماين هدايت مي گردد.
ب- عوامل ماشيني
- فرسودگي ماشين هاي برداشت موجود، پايان عمر مفيد اغلب ماشين هاي برداشت فعلي بخصوص كمباين ها كه علي رغم تعويض قطعات فرسوده، متاسفانه اين گونه ماشين ها قادر به برداشت مطمئن نمي باشند و ضايعات كمي و كيفي فراواني را ايجاد مي نمايد.
- عدم تنظيم قسمت هاي قابل تنظيم، به طوري كه در بازديدهاي ميداني ريزش دانه، خوشه هاي نيم كوب در سطح مزرعه و دانه هاي شكسته همراه با كاه و كلش در مخزن مشاهده گرديده است.
- عدم رعايت الگوي مناسب برداشت به وسيله كمباين، نظير كف بر كردن محصول به لحاظ احتياج به كاه. اين شيوه برداشت موجب ضايعات زياد محصول مي گردد ضمن اينكه به دستگاه كمباين هم خسارت وارد مي شود.
- مسدود كردن موقت قسمت خروجي كاه از كمباين توسط دريچه، نصب دريچه در اين قسمت به منظور جمع آوري كاه صورت مي گيرد كه موجب اختلال در سيستم تميزكننده كمباين شده، باعث مي شود مقدار زيادي دانه همراه با كاه بر زمين بريزد؛ در نتيجه دانه هايي كه مي توانست وارد مخزن شود و از دسترس خارج شده، ضايع مي گردد.
- منطبق نبودن ظرفيت برداشت ها كمباين هاي موجود با ميزان عملكرد مزارع گندم، نظر به قديمي بودن تكنولوژي ساخت كمباني هاي داخلي و عملكرد نسبتا بالا در مزارع گندم آبي، موجب مي شود همواره مقدار زيادي محصول به صورت ضايعات از دسترس خارج گردد.
- عدم كيفيت قطعات يدكي ساخت داخل، علي رغم تعويض قطعات، در كوتاه ترين زمان قطعه تعويضي دچار مشكل شده، از رده خارج مي شود. ضمن اينكه تا قبل از زمان تعويض، ضايعاتي نيز به محصول گندم وارد مي نمايد.
- برداشت در ساعات نامناسب شبانه روز، برداشت مزرعه كاملا خشك در ساعات آفتابي و گرم، يا برداشت مزرعه تازه رسيده در آخر شب و هواي شرجي، ازجمله موارد برداشت در ساعات نامناسب شبانه روز مي باشد كه باعث تلفات دانه مي گردد.
ج- عوامل انساني
- عدم مهارت فني كافي رانندگان كمباين: افرادي كه رانندگي كمباين را به عهده دارند، عموما از مهارت فني لازم برخوردار نبوده و با نحوه تنظيم قسمت هاي مختلف كمباين آشنايي ندارند. همين موضوع همه ساله موجب مي گردد ضايعات زيادي از قبيل ريزش دانه، خوشه هاي نيم كوب و شكستگي دانه در مخزن وجود داشته باشد.
- عدم اشراف گندم كاران به نحوه صحيح برداشت محصول: صاحبان مزارع گندم معمولا با ورود كمباين به داخل مزرعه دلخوش و از ريزش محصول غافل مي مانند. با اين كار عملا به يك تداركچي موظف به تامين آذوقه براي رانندگان كمباين تبديل و از نظارت بر كار كمباين در مزرعه باز مي ماند؛ نتيجه آن هم متحمل شدن ضايعات محصول مي شود.
- عدم اشتياق رانندگان ماشين هاي برداشت خصوصا كمباين براي كار در مزرعه به لحاظ شرايط نامناسب كاري: نظر به اينكه كمباين هاي موجود فاقد هر گونه تجهيزات ايمني و رفاهي (عدم وسايل خنك كننده و جلوگيري كننده از ورود گرد و خاك) مي باشند، لذا رانندگان كمباين با بي رغبتي به رانندگي مي پردازند. طبيعي است در اين شرايط سخت و دشوار، نمي توان از راننده انتظار داشت به فكر كمتر نمودن ضايعات محصول و انجام تنظيمات صحيح كمباين باشد.
- عدم برخورداري رانندگان ماشين هاي برداشت (كمباين) از تسهيلات رفاهي- صنفي: اين گونه رانندگان كه عموما راننده بوده و فاقد كمباين مي باشند، هيچ گونه وابستگي به شغل خود به دليل عدم احساس امنيت شغلي ندارند. چند ماه از سال براي كمباين دار كار مي كنند و بقيه سال رها هستند. شايد هم براي گذراندن زندگي شغل دومي داشته باشند، ولي در هر حال به علت عدم دلگرمي هيچ گونه علاقه اي به يادگيري و آموختن چگونگي استفاده از كمباين و نحوه تنظيمات آن را ندارند. به همين دليل بيشتر رانندگان كمباين، فاقد صلاحيت لازم فني براي كار با كمباين هستند.
جدول ضايعات گندم تا مرحله تحويل به سيلو
ضايعات قبل از برداشت (ريزش طبيعي) حدود 2 درصد
ضايعات حين برداشت گندم آبي حدود 8 درصد
گندم ديم حدود 12 درصد
ضايعات ناشي از حمل و نقل، ريختن محصول روي زمين قبل از بارگيري حدود 2 درصد
نكته مهم: بيشتر كشاورزان به دليل عدم دسترسي به كاميون، گندم برداشت شده را به ناچار در نقطه اي از مزرعه خرمن مي كنند. پس از گذشت چند روز در كاميون بارگيري و به علت عدم دقت در بارگيري و حمل محصول بدون پوشش موجب ضايعات به وجود مي آيد. طبق برآورد كارشناسي در جدول، ميزان آن به طور تقريبي مشخص شده است.
پيشنهادات و راهكارها
به منظور كاهش ميزان ضايعات محصول در مراحل مختلف توجه به نكات زير مي تواند راهگشا باشد.
1- از رده خارج ساختن ماشين هاي برداشت فرسوده و جايگزيني آن با ماشين هاي نو و مجهز به تكنولوژي جديد
2- ايجاد اصلاحات لازم در ساخت ماشين هاي برداشت ساخت داخل و تطبيق آن با تكنولوژي روز با توجه به عملكردهاي بالاي مزارع غلات
3- افزايش تعداد كمباين مورد نياز متناسب با سطوح زيركشت به منظور انجام به موقع برداشت محصول
4- تربيت و آموزش رانندگان حرفه اي كمباين توسط ارگان هاي ذي ربط و صدور مجوز كار براي آنان
5- ارتقاي سطح دانش فني رانندگان فعلي كمباين از طريق همكاري تشكل هاي ذي ربط با ارگان هاي مربوطه
6- افزايش ميزان تسهيلات بانكي كم بهره و اعطاي آن به رانندگاني كه مهارت هاي لازم شغلي، كسب نموده باشند
7- آموزش هاي لازم به منظور شناخت ضايعات محصول و جلب همكاري آنان براي كاهش آن
8- نظارت مستمر بر كار كمباين ها در مزارع توسط بخش خصوصي از طريق انعقاد قرارداد با وزارت جهاد كشاورزي و ارايه گزارش همراه با پيشنهادات لازم به وزارت ذي ربط در زمينه نظارت هاي انجام يافته
9- توجه و لزوم همكاري تشكل هاي كمباين داران با وزارت جهاد كشاورزي و عوامل اجرايي به منظور انجام نظارت هاي لازم
10- تشويق هر چه بيشتر كمباين داران به آماده سازي كمباين ها قبل از ورود به مزرعه
11- صدور پروانه اشتغال از طريق تشكل هاي ذي ربط با تاكيد سازمان هاي جهاد كشاورزي استان ها، براي رانندگاني كه داراي مهارت كافي هستند
12- تهيه و تامين بذور گندم مقاوم بريزش و ورس به مقدار كافي، تحت نظر سازمان هاي ذي ربط
13- رعايت زمان و الگوي مناسب برداشت محصول و جلوگيري از تاخير در برداشت
14- رعايت نكات فني پيرامون لحاظ كردن اصول به زراعي مانند آماده سازي مطلوب زمين براي كاشت گندم، رعايت شيوه كاشت مناسب، مبارزه با علف هاي هرز و آفت سن در مزارع گندم و در آخر برداشت به موقع محصول گندم از جمله پيشنهادات و راهكارهايي است كه به شما ارايه مي شود.